Αφιέρωμα Ήθη & έθιμα :Χατζηλίκι στη Μικρά Ασία

Χατζηλίκι ονομάζεται το ταξίδι στα Ιεροσόλυμα με σκοπό το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Πρόκειται για επαναλαμβανόμενο φαινόμενο με ετήσια περιοδικότητα σε επίπεδο οικισμού, πλήρως ενταγμένο στη συλλογική εμπειρία των ανθρώπων. Είναι στενά συνδεδεμένο με την προετοιμασία για τη μετά θάνατον ζωή. Το χατζηλίκι αφορούσε άνδρες και γυναίκες σε ολόκληρη την περιοχή της Μικράς Ασίας.

Στο χατζηλίκι συμμετείχαν και άνδρες και γυναίκες. Η συμμετοχή των δύο φύλων επιβεβαιώνεται και από τις προσφωνήσεις με τις οποίες δηλώνεται η πραγματοποίηση του προσκυνήματος. Τέτοιες προσφωνήσεις κατέληγαν συχνά να ενσωματωθούν στο όνομα ως πρώτο συνθετικό. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ενσωμάτωση του τίτλου του χατζή στα ανδρικά βαπτιστικά, από όπου προήλθαν αργότερα και πολλά επίθετα. Οι προσφωνήσεις που αφορούσαν τις γυναίκες παρουσίαζαν μεγαλύτερη ποικιλία. Πιο συνηθισμένη είναι η προσφώνηση χατζήδαινα, μαρτυρούνται όμως και οι χατζάνα και χατζάβα ή χατζάβδα.

Σχετικά με την ηλικία των χατζήδων διαθέτουμε αντιφατικές πληροφορίες, που προέρχονται από δύο διαφορετικούς οικισμούς. Στα Κοτύωρα το χατζηλίκι έπρεπε να ακολουθήσει το γάμο των παιδιών, καθώς το αντίθετο θα επέσυρε τα αρνητικά σχόλια της κοινότητας. Η απαγόρευση προέκυψε προφανώς επειδή η μεγάλη δαπάνη θα μείωνε σημαντικά την οικογενειακή περιουσία, αποβαίνοντας τελικά εις βάρος των ανύπαντρων παιδιών. Καθιερώθηκε έτσι ως υποχρέωση «για τα καλά και προκομμένα παιδιά» να φροντίσουν μετά το γάμο τους ώστε οι γονείς τους να ταξιδέψουν στα Ιεροσόλυμα, σε ανταπόδοση των φροντίδων των τελευταίων. Άλλωστε μετά το γάμο των παιδιών οι γονείς περνούσαν και συμβολικά στο στάδιο της ζωής κατά το οποίο, ελεύθεροι πλέον από άλλες μέριμνες, μπορούσαν να ασχοληθούν με τα απαραίτητα για τη μετά θάνατον ζωή. Αντίθετα με αυτή την πρακτική, στα Αλάτσατα συμμετείχαν στο χατζηλίκι ακόμη και μικρά παιδιά, τα οποία ονομάζονταν χατζηδάκια και χατζηδίτσες.

Το χατζηλίκι περιλάμβανε διάφορα στάδια το 19ο αιώνα. Πριν από την αναχώρηση οργανωνόταν στο σπίτι των υποψήφιων χατζήδων ένα γεύμα στο οποίο έπαιρναν μέρος συγγενείς και φίλοι – στο Γκέλβερι και οι ιερείς της κοινότητας. Στα Κουβούκλια αυτή η συγκέντρωση είχε το χαρακτηριστικό όνομα «χατζήθκος γάμος». Λάμβανε χώρα ημέρα Κυριακή, μια και το χατζηλίκι εκεί ξεκινούσε πάντοτε Δευτέρα, και προσκαλούνταν οι συγγενείς και οι κάτοικοι του μαχαλά. Οι προσκεκλημένοι πρόσφεραν δώρα για τους οικοδεσπότες, καθώς και για τους αγιοταφίτες. Οι προσκυνητές από την πλευρά τους ήταν υποχρεωμένοι κατά την επιστροφή τους να ανταποδώσουν τα δώρα που είχαν δεχθεί. Επίσης ενημερώνονταν από παλαιότερους χατζήδες για τις λεπτομέρειες του ταξιδιού.

Προτού αναχωρήσουν έπρεπε να εξασφαλίσουν την ευλογία της εκκλησίας. Γι’ αυτό το σκοπό γινόταν παράκληση κατά τη διάρκεια της οποίας οι υποψήφιοι χατζήδες και το υπόλοιπο εκκλησίασμα συγχωρούσαν αμοιβαία ο ένας τον άλλο. Στο Γκέλβερι ο ιερέας του χωριού απλώς ευλογούσε τους προσκυνητές, ενώ στα Κοτύωρα τελούνταν ευχέλαιο στα σπίτια των προσκυνητών, οι οποίοι στη συνέχεια εξομολογούνταν και μεταλάμβαναν. Ακολουθούσε τελετουργική προπομπή των προσκυνητών από συγγενείς και φίλους, κάποτε και από τους ιερείς και τους υπόλοιπους παρευρισκόμενους, εκτός των ορίων του χωριού. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση των Φαράσων, όπου την ομάδα των προσκυνητών οδηγούσε ένας ιερέας του χωριού.

Ήθη κι έθιμα της Πόλης